ʼn Span van vier konstitusionele eiendomsreg en grondhervormingsdeskundiges aan die Universiteit Stellenbosch (US) het onlangs ʼn voorlegging aan die grondwetlike hersieningskomitee gemaak.
Professors Bradley Slade, Juanita Pienaar, Zsa-Zsa Boggenpoel en me Tina Kotze van die Fakulteit Regsgeleerdheid, het ʼn skriftelike voorlegging aan die komitee gemaak (skakel na voorlegging) na voorlegging) wat onlangs opgevolg is met ʼn mondelinge voorlegging aan die komitee in die Parlement.
Agtergrond
Op 27 Februarie 2018 het die Nasionale Vergadering 'n mosie goedgekeur om artikel 25 en ander klousules van die 1996-grondwet te hersien om vir die onteiening van grond in die openbare belang sonder vergoeding voorsiening te maak. Die onderliggende rede vir hierdie mosie is die feit dat die Grondwet vereis dat die staat vergoeding moet betaal wanneer dit grond onteien. Die verpligting om vergoeding te betaal, word beskou as ʼn struikelblok in die bereiking van grondhervormingsdoelwitte. Dit kan beïnvloed word deur die onderliggende wanopvatting dat die Grondwet vereis dat die staat vergoeding gelykstaande aan markwaarde betaal wanneer dit onteien word.
Die kern van die span se voorlegging was dat die wysiging van artikel 25 van die Grondwet nie nodig is vir die effektiewe implementering van grondhervorming nie. Die Grondwet maak reeds voorsiening vir die grondwetlike gesag vir die onteiening van eiendom vir grondhervormingsdoeleindes en wetgewing stel spesifiek die staat in staat om eiendom vir verskillende grondhervormingsprogramme te onteien.
Die span het die staat versoek om sy onteieningsbevoegdheid vir grondhervormingsdoeleindes te gebruik as dit nodig is. Daar is beklemtoon dat die standaard van vergoeding geregtigheid en billikheid is en nie markwaarde nie. Daar is voorts deur die span aangevoer dat markwaarde in sommige gevalle regverdig en billik sal wees, terwyl in ander gevalle min of selfs geen vergoeding regverdig en billik is, maar dat die uitkoms afhang van die bepaalde feite van elke individuele geval. In hierdie verband het die span voorgestel dat die parlement meer duidelikheid gee in wetgewing en beleidsriglyne oor hoe regverdige en billike vergoeding deur beide die administrateurs en howe benader moet word.
Die span het ook geargumenteer dat enige wysiging van artikel 25 binne die parameters wat in die mosie uiteengesit word, sal onderskei tussen die onteiening van grond in die openbare belang en die onteiening van eiendom vir ʼn openbare doel, en dat dit onvermydelik fundamentele waardes soos menswaardigheid, gelykheid en die beginsels van beginselreg en ander bepalings in die handves van regte, veral artikel 36 (1), die algemene beperkingsklousule, sal aantas. Enige wysiging van artikel 25 om onteiening van grond in die openbare belang sonder vergoeding toe te laat, vereis dus 'n volledige hersiening van die grondwetlike ontwerp en moet in hierdie stadium vermy word.
- Artikel ingedien deur prof Bradley Slade, Fakulteit Regsgeleerdheid.
