Geestesgesondheidsmaand vir Mans loop op Maandag 30 Junie ten einde. In ʼn meningsartikel vir die Cape Argus, skryf Mandisa Mashaba van die Afdeling Gesondheidstelsels en Openbare Gesondheid dat Suid-Afrika deur 'n geestesgesondheidskrisis in die gesig gestaar word, en mans in die middelpunt daarvan is. Sy meen die samelewing kan mans se geestesgesondheid beter ondersteun deur ruimte te skep vir hulle om te voel, te breek, en te herbou—sonder skaamte, en met ondersteuning.
- Lees die vertaalde weergawe van die artikel hier onder of klik hier vir die stuk soos geplaas.
Mandisa Mashaba*
Selfdoodsyfers word dikwels gebruik om te wys hoe ernstig geestesgesondheidsuitdagings in 'n land is. In 2019 het die Wêreldgesondheidsorganisasie berig dat Suid-Afrika onder die 10 lande met die hoogste selfdoodsyfers wêreldwyd was, met 23,5 selfdoodgevalle per 100 000 mense. In daardie selfde jaar was Suid-Afrika se syfer die derde hoogste in Afrika—met 13 774 selfdoodsterftes, waarvan die meerderheid mans was (10 861 in vergelyking met 2 913 vroue).
Meer onlangs het selfdoodsyfers in die land in 2021 met 18% gestyg, wat wys dat die probleem vererger, veral vir mans. Volgens World Population Review bly Suid-Afrika hoog op die ranglys in wêreldwye selfdoodstatistieke. Hierdie syfers vertel ons iets ernstigs: Suid-Afrika word deur 'n geestesgesondheidskrisis in die gesig gestaar, en mans is in die middelpunt daarvan. Tog vra ons selde: Hoe lyk geestessiekte by mans? Of dringender: Wat weerhou hulle daarvan om hulp te soek voordat dit te laat is? Dit is belangrike vrae om te oorweeg terwyl die Geestesgesondheidsmaand vir Mans op Maandag 30 Junie ten einde loop.
My belangstelling in mans se geestesgesondheid het tuis begin. As 'n swart meisie wat grootgeword het in 'n tradisionele Christelike huishouding, het ek opgemerk hoe emosies verskillend hanteer is op grond van geslag. My broers is geleer om taai te wees, nooit te huil nie, en altyd te “man up". In teenstelling is ek toegelaat om my gevoelens te wys, te huil wanneer nodig, en te praat wanneer ek oorweldig was. Hierdie dubbele standaard het beïnvloed hoe ons elkeen pyn hanteer het. Dit het selfs meer persoonlik geword toe 'n neef, 'n stil en slim jong seun in Graad 11, sy eie lewe geneem het. In plaas daarvan om te verstaan waardeur hy gegaan het, het baie geglo hy was besete of dat dit weens toorkuns was. Ons is aangesê om nie weer daaroor te praat nie, maar ek wou meer weet.
Jare later, terwyl ek my Meestersgraad gedoen het, het ek stories ontleed wat deur Suid-Afrikaanse mans aan Men's Health South Africa voorgelê is. Dit was nie navorsingsverslae nie— dit was werklike lewensverhale. Mans het gepraat oor die ervaring van geestesgesondheidsuitdagings soos depressie, posttraumatiese stresversteuring, angs, eetversteurings, en meer.
Wat uitgestaan het was nie net wat hulle gesê het nie, maar hoe hulle dit gesê het. Baie het beskryf hoe hulle humor, werk, sport, isolasie, of drank gebruik het as maniere om die uitdagings te hanteer. Die meeste het eers hulp gesoek ná 'n selfdoodpoging of nadat hulle 'n laagtepunt bereik het.
Een man het geskryf, “Ek het gedink depressie gebeur met mense wat geestelik swak is. Nie met jong mans soos ek wat in die fleur van hul lewe en loopbaan is nie." Daardie denkwyse—een wat geestessiekte met swakheid gelykstel—was algemeen in die stories.
Wat het baie van hierdie mans in die stories wat ek gelees het, weerhou om hulp te kry? Dit kom neer op hoe die samelewing manlikheid definieer. Ons leer seuns van 'n jong ouderdom om sterk te wees, om nooit te huil nie, en om hul pyn weg te steek. Dit word 'n voorskrif wat hulle tot in volwassenheid volg, selfs wanneer dit hulle skade berokken. Maar krag beteken nie stilte nie. Trouens, stilte is deel van die probleem.
Mans se geestesgesondheidsprobleme presenteer nie altyd as hartseer nie. Dikwels manifesteer dit as emosionele onttrekking, oormatige werk of deelname aan riskante gedrag, skielike uitbarstings van woede of gevoelloosheid, of afhanklikheid van alkohol of dwelms net om aan die gang te bly. Hierdie gedrag is nie toevallig nie; dit weerspieël wat mans glo hulle toegelaat word om te voel.
Maar hier is die goeie nuus: Sommige mans verander daardie narratief. In die stories wat ek gelees het, het 'n paar mans openlik terapie gesoek, met geliefdes gepraat, of genesing gevind deur fiksheid, spiritualiteit, of die ondersteuning van vriende. Hulle het gewys dat genesing moontlik is wanneer kwesbaarheid toegelaat word.
So, wat kan ons as 'n samelewing doen om mans se geestesgesondheid beter te ondersteun?
Ons moet mans ontmoet waar hulle is. Dit beteken om ondersteuning te bied op maniere wat veilig voel. Werkplekke kan private geestesgesondheidsessies verskaf. Gemeenskappe kan gimnasiums, haarkappers, of kerke gebruik om gesprekke te begin.
Ons moet seuns van 'n jong ouderdom leer dat die ervaar van emosies nie 'n swakheid is nie; daarom moet skole emosionele geletterdheid in hul kurrikulum insluit. Ons moet ook wys dat hulp soek 'n vorm van krag is. As mans helde by die werk en in hul gesinne kan wees, kan hulle ook dapper genoeg wees om hulp te vra.
Laastens, nie alle mans is dieselfde nie. Mans—ongeag hul identiteite, agtergronde, of lewenservarings—verdien ondersteuning wat hul individuele behoeftes erken en daarop reageer.
In Suid-Afrika doen sommige organisasies reeds hierdie werk. Byvoorbeeld, die Suid-Afrikaanse Depressie- en Angsgroep (SADAG) bied 24/7 gratis geestesgesondheidsondersteuning by 0800 567 567.
As ons wil hê mans moet floreer, nie net oorleef nie, moet ons ruimte skep vir hulle om te voel, te breek, en te herbou—sonder skaamte, en met ondersteuning. Kom ons wag nie vir nog 'n tragiese verlies nie. Kom ons doen meer as om net bewustheid te verhoog. Kom ons tree op deur te begin luister, praat, en daar te wees vir die mans in ons lewens.
*Mandisa Mashaba is 'n navorsingsassistent in die Co-CREATE Health Hub (Co-Creative Research for Equity and Transdisciplinary Knowledge Exchange), binne die Afdeling Gesondheidstelsels en Openbare Gesondheid in die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch.
