Medeprofessor Francois Cleophas van die Afdeling Sportwetenskap aan die Universiteit Stellenbosch se Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe het vandeesmaand sy nuwe boek, Physical Education and Physical Culture in South Africa, 1837-1966, in Kaapstad bekendgestel.

Alhoewel dit gebaseer is op sy PhD in sportgeskiedenis, wat hy in 2009 aan die Universiteit Stellenbosch voltooi het, bevat die boek heelwat nuwe inligting wat hy deur verdere argiefnavorsing en onderhoude ontbloot het.

Cleophas hoop sy boek, wat deur Palgrave Macmillan uitgegee word, sal 'n bespreking oor liggaamlike kultuur en liggaamlike opvoeding stimuleer. “Die meeste mense in Suid-Afrika ken nie meer die term 'liggaamlike kultuur' nie," sê hy. “Maar liggaamlike kultuur vorm die basis van ons sport; sport kom uit liggaamlike kultuur."

Hy verduidelik dat liggaamlike kultuur “die fisiese beweging van mense is voordat hulle deur tyd, ruimte en plek beperk is", en sê dat mense gedurende die negentiende eeu na die veld gegaan het om te speel. Soos die tyd verbygegaan het, sê hy, het mense toeskouers geword.

Cleophas beskou dit as die hoofonderskeid tussen publieke kultuur en sport: daar is 'n 100%-deelnamekomponent in openbare kultuur, terwyl mense grootliks toeskouers in sport is.

Hy vra wat met liggaamlike kultuur in Suid-Afrika gebeur het: "Is dit 'n weerspieëling van die neoliberale kapitalistiese stelsel wat ons nou het, waar sport gaan oor toegeeflikheid en ekstreme prestasies - en nie meer oor die genot van deelname en pret hê nie? Ek hoop die boek kan 'n bespreking hieroor begin."

Geskiedenis van liggaamlike opvoeding in SA

Nog 'n sentrale bekommernis van Cleophas is om die geskiedenis van liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika na te speur. Hy het 1837 as uitgangspunt gebruik omdat die Genadendal Onderwyseropleiding daardie jaar gestig is.

Hy het gesê hierdie skool het 'n Morawiese liggaamsopvoedingspedagogie ingestel en dit gekombineer met 'n Britse liggaamlike opvoedingstelsel in die laat negentiende eeu en vroeë twintigste eeu. Dit het aktiwiteite behels soos lang staptogte na die vlei en die identifisering van plante en grondsoorte langs die pad (Moraviaans) en gewigte optel en ander oefeninge by die skool (Brits).

Cleophas glo hierdie kombinasie is steeds die moeite werd om na te kyk as 'n model vir Suid-Afrika vandag: "Ek wil argumenteer dat die model wat daardie vroeë klubs oorgebly het, vir sosiale ontwikkeling in 2025 gebruik kan word."

Physical Education and Physical Culture spoor ook die geskiedenis van fisiese kultuurklubs in Suid-Afrika na en hoe hulle 'n voorloper van sport was. Hy wys byvoorbeeld daarop dat die gewigstootkampioen Ron Eland as lid van liggaamlike kultuurklubs in die destydse Port Elizabeth (nou Gqeberha) begin het.

Eland het in 1948 aan die Olimpiese Spele in Londen deelgeneem en was in werklikheid Suid-Afrika se eerste swart Olimpiese atleet (weliswaar onder 'n Britse vlag omdat apartheid Suid-Afrika geweier het om hom toe te laat om 'n lid van sy gewigstootspan te wees).

Spier-Christendom

Nog 'n sleutelonderwerp wat Cleophas in sy boek opneem, is dié van eugenetika en wat hy beskryf as Spier-Christendom - "hoe dit ingelig het hoe ons mense se liggame in die samelewing beskou, veral swart mense se liggame".

Hy is egter nie net gemoeid met die navorsing en dokumentasie van hierdie sienings nie. Hy is ook van plan om te ondersoek "hoe ons kan verander, hoe ons mense se liggame beoordeel en beskou".

Cleophas eindig sy studie in 1966, toe die laaste liggaamsopvoedingsprogram by sendingopleidingskolleges na openbare opleidingskolleges oorgeplaas is. Hy merk op dat een beperking van sy boek is dat dit so 'n groot landskap dek dat sekere belangrike datums en gebeure oorgevee word.

Hy beplan egter om dit aan te spreek deur minstens drie opvolgstudies te skryf, insluitend 'n ondersoek na die bydrae van die African Political Organisation (APO) tot sportontwikkeling in Suid-Afrika.

Cleophas beklemtoon dat baie werkersklas mense fisiese kultuuraktiwiteite as 'n belangrike deel van hul lewens beskou het. "Die boek dien as 'n grondslag vir toekomstige werk vir mense wat met my wil verskil oor die belangrikheid van hierdie klubs of vir diegene wat die idee van fisiese klubs vorentoe wil neem," sê hy.