In die lig van die Universiteit Stellenbosch (US) se fokus op sosiale impakbewustheid in Julie, vier hierdie reeks profiele merkwaardige individue en spanne wat ʼn betekenisvolle bydrae buite die Universiteit se mure lewer. Die onlangse eerste Sosiale Impak-toekennings het erkenning verleen aan akademiese en professionele administratiewe ondersteuningsdienstepersoneel (PASD) van die US wat positiewe verandering in uiteenlopende lewensgebiede bevorder. Prof Theo Broodryk het 'n toekenning namens die US Regskliniek ontvang vir hul gemeenskapsdiens en aansienlike regsimpak.
'n Plakkaat op 'n kennisgewingbord in die wagkamer van die Universiteit Stellenbosch (US) Regskliniek in Crozierstraat stippel hul visie uit: 'n Gemeenskap wat met regskennis bemagtig is en die vermoë het om hul regte as individue én 'n gemeenskap uit te oefen; om regstudente op te lewer wat professioneel opgelei is en op die voorpunt van indiensneembaarheid staan; en om 'n breër Suid-Afrikaanse gemeenskap te bemagtig met 'n bewussyn van hul sosiale regverdigheid verantwoordelikhede.
Min organisasies kan daarop aanspraak maak dat hulle hul visie en missie so nougeset vervul. Deur lewensnoodsaaklike regsondersteuning aan arm en gemarginaliseerde mense te bied, dien die Regskliniek as 'n reddingsboei vir gemeenskappe wat kwesbaar is vir menseregteskendings soos uitbuiting, uitsettings en twyfelagtige skuldinvorderingspraktyke. Gereelde werksessies wat deur die kliniek se personeel aangebied word, fokus op basiese regte en skep broodnodige bewustheid oor regsake.
Die Regskliniek het oor die jare bekendheid verwerf vir sy innoverende bydraes tot sosiale geregtigheid deur betrokkenheid by hoëprofiel-hofsake en navorsing. Die Konstitusionele hof het byvoorbeeld verlede jaar 'n appèl van die hand gewys teen die besluit om 'n groepsgeding wat deur die US Regskliniek gebring is, te sertifiseer. Dit is die eerste klasaksie wat suksesvol deur 'n Suid-Afrikaanse universiteitsregkliniek aanhangig gemaak is.
'n Verslag van die Regskliniek het in 2023 opslae gemaak toe dit die uitbuiting van arm debiteure deur leners blootgelê het wat wetlike beperkings op salarisaftrekkings omseil. Die kliniek het gevra vir dringende regs-ingryping om kwesbare debiteure te beskerm.
Omvattende regsdienste
Die Regskliniek werk as 'n volwaardige regsfirma met 'n instap-regsdiens en bied terselfdertyd opleiding in die praktiese toepassing van die reg aan regstudente in hulle finale jaar en kandidaatregspraktisyns, verduidelik Nikita Stander, Senior Prokureur by die Regskliniek.
“Die studente se betrokkenheid by die kliniek bied aan hulle waardevolle praktiese ondervinding wat hulle akademiese werk aanvul," sê Stander. “Hulle kry ook blootstelling aan konsultasies met kliënte, en hulle is by hofsake betrokke waar hulle kruisondervraging kan behartig en argumente kan aanvoer. Die ervaring wat hulle by die Regskliniek opdoen, gee hulle loopbane 'n stewige grondslag en verhoog hulle bewustheid van sosiale geregtigheid.
“Van aanstaande jaar af is Praktiese Regsopleiding 'n verpligte module vir ons finalejaar-regstudente, wat die studentebetrokkenheid by die Regskliniek van sowat 50 tot meer as 300 studente sal verhoog," verduidelik Stander.
Die Regskliniek werk deur drie hoofdepartemente: algemene siviele aangeleenthede, uitsettings en familiereg en afgesien van hulle kantoor op die US se hoofkampus, gee hulle ook aandag aan die satellietkantoor in Ceres, Worcester en Bishop Lavis. Vyf prokureurs word deur sewe kandidaatregspraktisyns bygestaan en saam het hulle vanjaar reeds meer as 'n duisend kliënte gesien.
Volgens die Regskliniek se mees onlangse sosiale-impakverslag het meer as 6 000 mense hulle tussen 2018 en 2022 om hulp genader. Meer as die helfte hiervan was vroulik (55%) en 47% woonagtig in die Stellenbosse munisipale gebied. Die meerderheid van diegene wat om hulp kom aanklop het, het met familieverwante en uitsettingsverwante sake verband gehou.
Gemeenskapsbetrokkenheid en opvoeding
Die Regskliniek kweek 'n kultuur van burgerlike verantwoordelikheid deur werksessies oor uitsettings, skuldverligting en gesinsgeweld aan te bied. Die kliniek se gemeenskapsbetrokkenheidsinisiatiewe, soos die Finansiële Geletterdheidsprojek, het al duisende leerders en plaaswerkers met noodsaaklike vaardighede bemagtig.
Stander is ook verantwoordelik vir sake wat verband hou met plaasuitsettings, 'n uiters belangrike afdeling gegewe die toenemende aantal uitsettingsaansoeke in die Boland-streek. Haar betrokkenheid by die kliniek het in 2008 as studentekonsultant begin, en sy het sedertdien die leer geklim gestyg om in uitsettingsaangeleenthede te spesialiseer.
Haar werk behels nie net regsverteenwoordiging nie, maar ook om kliënte op te voed oor hul regte ingevolge die Wet op die Uitbreiding van Sekerheid van Verblyfreg (ESTA). Stander hou gereeld opleidingsessies vir plaaswerkers en bemagtig hulle met kennis wat kan help om uitsettings te voorkom.
“Ons bied ook 'n Testamenteweek op Wiele, waar ons die gemeenskappe besoek en gedurende konsultasie help om hulle testamente op te stel, dit uit te druk en laat onderteken," verduidelik sy.
Stander vertel van 'n saak waarby sy onlangs betrokke was van 'n plaaseienaar wat 'n uitsettingsbevel op 'n bejaarde vrou beteken het. “Sy is al geslagte lank op die plaas. Nadat die oorspronklike eienaar oorlede is, het sy seun die plaas geërf. Die vrou het die huidige eienaar se doeke omgeruil toe hy 'n baba was. Die eienaar wou haar uitsit aangesien sy nie meer 'n aktiewe werker is nie. Die ESTA-wetgewing bied beskerming aan mense wat al langer as tien jaar op plase woon en die ouderdom van 60 jaar bereik het. Maar haar saak was ingewikkeld omdat sy die plaas vir 'n jaar verlaat het en toe teruggekom het. Ons het die uitsettingsaansoek wat teen haar ingestel is teengestaan en gelukkig is uitspraak in ons guns toegestaan."
Sulke uitsettings en gevolglike haweloosheid is 'n bedreiging vir die menseregte van plaasarbeiders en hulle gesinne, sê Stander. “Ons moet verseker dat die wet almal dien, nie net diegene wat dit kan bekostig nie."
Een van die Regskliniek se merkwaardigste prestasies is sy betrokkenheid by hoë-impak litigasie, veral die groepsgeding teen die Lifestyle Direct-groep. Hierdie saak, wat die onregmatige intekeningpraktyke aanspreek wat baie individue finansieel benadeel het, is 'n belangrike mylpaal aangesien die kliniek die eerste regskliniek in Suid-Afrika is wat so 'n groepsgeding aanhangig gemaak het. Stander is baie trots op hierdie prestasie. “Ons kan nou diegene wat geraak word, help om hulle geld terug te eis, wat 'n belangrike stap is om sulke maatskappye aanspreeklik te hou."
Nog 'n opspraakwekkende saak was dié van Hendri Herbst, 'n Paralimpiese swemmer wat diskriminasie in die gesig gestaar het toe hy weens sy gidshond se teenwoordigheid toegang tot 'n restaurant geweier is. Die saak is met 'n openbare verskoning en vergoeding afgehandel.
Regstoegang vir almal
Aangesien talle Suid-Afrikaners nie regsdienste kan bekostig nie, is die Regskliniek se bydrae tot die verbetering van regstoegang beduidend, sê prof Theo Broodryk, Besturende Prokureur en hoof van die Regskliniek.
Broodryk stel veral in groepsgedinge belang vanweë sulke sake se vermoë om grootskaalse toegang tot geregtigheid te bied, geregtelike ekonomie te verbeter en antisosiale gedrag af te skrik. Hy poog om deur sy akademiese navorsing beleidsbesprekings in te lig en hervormings te fasiliteer om die Suid-Afrikaanse kollektiewe regstellingslandskap te verbeter.
“Dit is vir ons as kliniek belangrik om nie net te litigeer nie, maar om op enige moontlike manier, hetsy deur litigasie of andersins, die doel te bereik om sistemiese regshervorming tot voordeel van arm en kwesbare individue te verseker," sê Broodryk.
“Die Regskliniek is perfek geposisioneer om 'n verskil te maak deur by impaklitigasie betrokke te raak. Wanneer ons dit doen, veral wanneer ons suksesvol is, is daar gewoonlik 'n tasbare verskil ten opsigte van die aantal kliënte en professionele persone wat by ons om raad advies en hulp kom aanklop. Dit stel ons ook in staat om opleiding te verskaf oor die uitslag van die suksesvolle litigasie om te verseker dat die uitwerking na die gemeenskap deursypel en dat dit nie net van akademiese belang is nie," beklemtoon Broodryk.
Die US Regskliniek word internasionaal as 'n toonaangewende regsfirma vir sosiale geregtigheid in Afrika erken, en is in 2021 by die jaarlikse Globale Regskundige Toekennings as die Suid-Afrikaanse prokureursfirma van die jaar vir sosiale geregtigheid aangewys.
Die onlangse erkenning van die Regskliniek met 'n Sosiale Impak-toekenning beklemtoon sy voortgesette verbintenis tot sosiale geregtigheid, sê Stander. “Dit was 'n groot eer vir ons span om op hierdie manier erken te word. Dit was ook baie insiggewend om te sien hoeveel ander wonderlike gemeenskapsinisiatiewe by die Universiteit aangebied word. Dit motiveer ons om voort te gaan met ons poging om regsdienste toeganklik te maak vir diegene wat dit die nodigste het."
FOTO: Prof Nico Koopman (Viserektor: Sosiale Impak, Transformasie en Personeel), prof Theo Broodryk and dr Leslie van Rooi (Senior Direkteur: Sosiale Impak en Transformasie) by die Sosiale impak-toekenningsgeleentheid. (Foto deur Stefan Els)
