Sy verhaal is ons verhaal, en ons verhaal is sy verhaal. Dit was die oorheersende boodskap van familie, vriende en kennisse – insluitende die joernalis en politieke kommentator Max du Preez en regter Albie Sachs – tydens die eerste Anton Lubowski-gedenklesing by die Universiteit Stellenbosch (US) se Fakulteit Regsgeleerdheid op Donderdag 12 September.
Lubowski was in die sewentigerjare 'n student in Stellenbosch en 'n inwoner van Simonsberg-koshuis. Hy het aanvanklik in 1972 vir 'n BCom-graad aan die US ingeskryf, maar het in 1973 sy studierigting na 'n BA-regsgraad verander. Hy het in Maart 1976 gegradueer.
Die gedenklesing het op die 30ste herdenking van die vermoorde Namibies-gebore anti-apartheidsaktivis en advokaat (3 Februarie 1952 - 12 September 1989) se dood plaasgevind.
Lubowski was 'n lid van die voormalige Namibiese onafhanklike beweging South West Africa People's Organisation (SWAPO) toe hy in 1989 vermoor is. Die oortreders is nooit aangekeer nie.
Hy was 37 jaar oud toe hy dood is, en sy vrou, Gabrielle Lubowski en sy twee jong kinders, Almo en Nadia, agtergelaat het.
Die gedenklesing is deur Charl Adams, 'n universiteitsvriend en koshuiskamermaat, geïnisieer en deur die Fakulteit Regsgeleerdheid in samewerking met die Afdeling Ontwikkeling en Alumni-betrekkinge, Simonsberg-koshuis en die Frederik van Zyl Slabbert Instituut vir Studenteleierskapsontwikkeling aangebied.
Adams, 'n afgetrede redakteur van die Small Business Labour Bulletin en senior beampte van die Kaapse Kamer van Koophandel en Nywerheid, het 'n emosionele storie gedeel van sy eerste ontmoeting in 1972 met die jong Lubowski toe hulle albei eerstejaarstudente was.
“Anton het onmiddellik uitgestaan omdat hy lank, charismaties, uitgesproke en, ja, soms selfs omstrede was," het hy gesê. “Sy roem het binne 'n kort tydjie versprei weens sy bereidwilligheid om sy ma se karringmelkbeskuit en droëwors met almal te deel. Dit was Anton, hy het met ons almal gedeel ... en uiteindelik het hy sy lewe vir geregtigheid en vrede gedeel. "
Prof Nicola Smit, dekaan van die Fakulteit Regsgeleerdheid, het 'n aanhaling van die Nigeriese skrywer Chimamanda Adichie gebruik in haar huldeblyk aan Lubowski.
“Ons moet onthou dat die enkele verhaal stereotipes skep en dat die probleem met stereotipes nie is dat dit onwaar is nie, maar dat dit onvolledig is. Dit laat een verhaal die enigste verhaal word. En ons weet natuurlik dat daar nog baie verhale oor die geskiedenis van ons land vertel moet word. Dit is dus 'n groot eer om deel te wees van hierdie gedenklesing," het sy gesê.
Max du Preez het gesê Lubowski was 'n vryheidsvegter in die ware sin van die woord, en was nie deur ideologie gedryf nie. “Hy het gedoen wat hy gedoen het as gevolg van 'n diep gevoel van geregtigheid en menslike solidariteit. Hy was 'n volledige Afrikaan," het Du Preez gesê.
Hy het gesê die versuim van die regering ná 1994 om die geïdentifiseerde apartheidsmoordenaars en -martelaars onder die destydse Waarheids-en-Versoeningskommissie te vervolg, was 'n verontwaardiging.
“Daar was 'n oorvloed bewyse dat die sameswering om Anton te vermoor in SA begin is. Al die samesweerders se name is bekend. Dit is 'n verontwaardiging dat hulle nooit vervolg is nie. Ek het toe gesweer dat ons sy moordenaars sou ontmasker."
Die daaropvolgende ondersoek deur Du Preez in sy hoedanigheid as redakteur van die anti-apartheid Afrikaanse koerant Vrye Weekblad destyds, het gelei tot die blootstelling van, onder meer, die bestaan van die Suid-Afrikaanse Polisie-doodspan op Vlakplaas onder Dirk Coetzee en toe later Eugene de Kock.
“Dit was vir ons belangrik om te wys dat apartheid nie 'n vreedsame, misverstaande beleid was nie, maar 'n bose en gewelddadige ideologie," het hy gesê. 'Dit kon nie bestaan sonder vernedering, marteling en moord nie. En ek het destyds gedink dat Anton, my vriend, dit sou waardeer dat sy dood die soeke na waarvoor die apartheidsregering regtig voorgestaan het, veroorsaak het. "
'Wees dus trots Universiteit Stellenbosch...'
Die aktivis en voormalige regter van die konstitusionele hof, Albie Sachs, het Lubowski geprys vir sy bydrae tot die oorwinning van nie-rassigheid en die grondwetlike bestel in SA.
“Anton kom uit die Afrikaner-sektor van die gemeenskap, wat sy rebellie veral betekenisvol en waardevol gemaak het in terme van die bydrae wat hy gelewer het. Die lewe van Anton, sy optrede, sy toewyding en sy dood het sy bydrae tot die vryheidstryd bevestig.
“Wees dus trots Universiteit Stellenbosch, nie net op die veranderinge wat julle aanbring nie, maar ook op die rebelle wat die skeppers van ons nuwe SA geword het. En, natuurlik, voel trots op julle verbintenis met Anton Lubowski. Hy is een van die helde van SA, van ons demokrasie, van idealisme, van hoop, om die beste te eis van die wêreld, van die mense om ons, van onsself."
Sachs het 'n rol met die Handves van Regte aan die US oorhandig as 'n geskenk ter ere van Lubowski.
Dr Leslie van Rooi, uitvoerende hoof: Sosiale Impak en Transformasie en die huidige koshuishoof van Simonsberg, het gesê die voormalige koshuisganger word onthou as 'n reus van Namibië wat gevorm is deur die dapper en onverskrokke reuse voor hom, net soos hy diegene gevorm het wat na hom gekom het.
“Toe Anton Simonsberg in 1975 verlaat het, was apartheid nog lank nie verby nie. Namibië het baie anders gelyk as vandag. Maar hy was daar om 'n verskil te maak. En dit is wat hy byna onmiddellik gedoen het - hierdie Anton wat die lewens van soveel mense aangeraak en die kritiese denkers van ons tyd beïnvloed het."
Hy het bygevoeg. “Dit is belangrik om te besef dat ons verhale op een of ander manier met mekaar verbind word en nie van die verhale van ander geskei kan word nie; hulle is verbind aan mekaar, oorkruis, ons voeg by, verander, beïnvloed. Dit is deur ons verbondenheid dat ons verhale werklik en volledig word. Sonder dat ek hom ooit ontmoet het, is my verhaal gekoppel aan Anton sin en word ek deur hom en baie ander beïnvloed. Die vraag vir ons is egter: wat is die verhale wat ons vir die toekoms gaan skryf en met wie sal ons verhale verbind word en oorkruis, en wat is die realiteite wat ons sal skep ...?“
Nadia Lubowksi was laaste aan die woord.
“Om die dogter te wees van 'n pa wat dood is, maak nie saak hoe oud jy is nie, is swaar; om die negejarige dogter van 'n politieke aktivis te wees wat voor ons huis vermoor is, is moeilik; om die dogter te wees van 'n politieke aktivis wat vermoor is en wie se moord nooit opgelos of nooit op enige manier verduidelik is nie, is nog moeiliker.
“So behalwe vir die herinneringe, die verlange en die swaarkry wat dit alles meebring, moes ek die verhaal op verskillende maniere hanteer en in die gesig staar, want daardie deel van my lewe word gereeld in die openbare domein ontbloot. Maar die indringing het dit moontlik gemaak om sy dood, waarvoor hy gestaan het, en die dinge wat ons land deurgemaak het, die hoof te bied. Sy verhaal het gevorm wie ek vandag is en waarvoor ek staan," het sy gesê.
- Foto: Charl Adams, Max du Preez, Albie Sachs, prof Nicola Smit en dr Leslie van Rooi tydens die eerste Anton Lubowski-gedenklesing. (Fotograaf: Anton Jordaan)
