'Die Familie en Diabetes' is die tema vir Wêreld-diabetesdag, wat op 14 November 2018 herdenk word.
Drie-en-'n-half miljoen Suid-Afrikaners – sowat 6% van die bevolking – ly aan diabetes, en na raming is daar nog vyf miljoen mense met pre-diabetes – wanneer die bloedsuikervlakke hoër as normaal is, maar nie hoog genoeg is om as diabetes beskou te word nie. Die meeste gevalle van pre-diabetes in Suid-Afrika is ongediagnoseer.
Diabetes is die tweede mees algemene oorsaak van die dood in die land, volgens die jongste (2016) Statistiek Suid-Afrika, verslag oor mortaliteit en oorsake van dood in Suid-Afrika.
Die meeste mense met diabetes het tipe 2-diabetes – waar die liggaam bestand is teen insulien, wat gevaarlike hoë bloedsuikervlakke tot gevolg het. Tipe 2 diabetes word dikwels deur lewenstyl of genetiese faktore veroorsaak.
Dit neem gemiddeld sewe jaar vir 'n persoon om met tipe 2-diabetes gediagnoseer te word, aangesien die simptome matig kan wees en geleidelik kan ontwikkel. As gevolg hiervan, sal ongeveer 30% van mense met tipe 2-diabetes reeds komplikasies ontwikkel het teen die tyd dat hulle gediagnoseer word. Diabetes komplikasies is ernstig en sluit hartsiektes, beroerte, blindheid, amputasies en nierversaking in. Hierdie komplikasies kan grootliks vermy word deur vroeë diagnose en behoorlike behandeling.
Tipe 2-diabetes plaas 'n groot las op die Suid-Afrikaanse gesondheidsorgstelsel. Die suksesvolle bestuur van diabetes vereis daaglikse behandeling, gereelde monitering, 'n gesonde dieet en lewenstyl, en deurlopende opleiding.
Die koste verbonde aan diabetes is kommerwekkend. Daar is direkte koste verbind aan die siekte, insluitende hospitaal- en medikasie koste en ongeskiktheidstoelaes, sowel as indirekte koste, soos afwesigheid van die werk, die tyd wat dit neem om vir siek familielede te sorg, en laer produktiwiteit. Ongeveer 76% van diabetesverwante sterftes in Suid-Afrika kom voor by mense jonger as 60 jaar – die mees ekonomies aktiewe ouderdomsgroep van die bevolking. Gesondheidsuitgawes vir diabetes vir volwassenes in Suid-Afrika word na verwagting tussen 2010 en 2030 met 50% verhoog.
Verstaan diabetes
Alle Suid-Afrikaners kan moontlik deur diabetes geraak word, en bewustheid van die tekens, simptome en risikofaktore is noodsaaklik vir vroeë opsporing.
Diabetes is 'n toestand wat veroorsaak dat die liggaam nie normale bloedsuikervlakke kan handhaaf nie. Die vier belangrikste faktore in diabetesbestuur is:
Gesonde eetgewoontes – geen spesiale produkte word benodig nie.
Gereelde oefening – 20- tot 30-minute oefensessies, drie keer per week. Mense met 'n harttoestand of mense wat lanklaas geoefen het, moet 'n dokter raadpleeg voordat hulle 'n oefenroetine begin.
Die gebruik van medikasie/insulien-inspuitings, soos voorgeskryf deur 'n gesondheidswerker.
Gereelde toetsing van bloedsuikervlakke.
Dit is belangrik om te onderskei tussen die simptome van hoë- en lae bloedsuikervlakke.
Algemene simptome van hoë bloedsuikervlakke:
Onlesbare dors
Urineer meer as gewoonlik
Honger, ten spyte van gereelde eetgewoontes
Gewigsverlies
Voel moeg en lusteloos
Onduidelike visie
Naarheid en braking
Aandag afleibaar en swak geheue
Herhalende velinfeksies
Koma
Algemene simptome van lae bloedsuikervlakke
Eerste tekens – bleekheid, lusteloosheid, sweet, naarheid en hoofpyn
Matige tekens – Hartkloppings, voel verward, angstig en geïrriteerd, spraak word beïnvloed, voortdurend gaap, persoonlikheid verander bv. buierigheid
Ernstige tekens – Aggressie of lagbuie, floute, stuiptrekkings by kinders, koma
15 Dieetaanbevelings om diabetes te voorkom en te behandel
Die dieetriglyne vir mense met diabetes is gebaseer op dieselfde dieetbeginsels as vir gesonde mense sonder diabetes.
Mense met diabetes wat oorgewig of vetsugtig is, word aangeraai om gewig te verloor. Jy kan insulienweerstand verbeter deur slegs 5% tot 10% van jou liggaamsgewig te verloor.
Eet 'n verskeidenheid kosse by elke maaltyd en wissel die voorbereidingstegnieke wat jy gebruik om gesonde kos te maak. Dit verseker dat jou dieet genoegsame voedingstowwe bevat en dat dit aangenaam is.
Eet ten minste drie gebalanseerde maaltye per dag.
Vermy suikerversoete drankies en drink minstens ses tot agt glase water per dag.
Verhoog jou veselinname deur:
Volgraanbrood in plaas van witbrood te eet;
Eet hawer, hawermout, of volgraan graankosse, bv. hoë veselgraan vir ontbyt;
Sluit baie groente en vrugte in by jou dieet;
Eet gereeld peulgewasse (ertjies, lensies, bone en soja), gars, stampmielies, bruinrys en volkoringpasta.
Mense met diabetes kan baat vind by kos met 'n lae GI/GL (kos wat glukose stadig/geleidelik in die bloed vrystel en sodoende die bloedsuikervlakke gebalanseerd hou), solank as wat dit by 'n gebalanseerde dieet ingewerk word.
Beperk jou vetinname, veral versadigde en transvette, soos diervette, volroom suiwelprodukte, klapper, harde margarien, volroomprodukte, lekkergoed (bv. sjokolade, pasteie en koekies) en palmolies (bv. koffieverromers en kunsmatige room). Gebruik eerder mono-onversadigde vette in beperkte hoeveelhede (bv. gebruik canola-olie of olyfolie in plaas van sonneblomolie, smeer avokado of grondboontjiebotter in plaas van margarien op brood).
Eet vis twee tot drie maal per week, en hoender meer gereeld as rooivleis.
Klein porsies rooivleis word toegelaat, maar jy word aangeraai om dit van tyd tot tyd met vis, hoender, peulgewasse (bv. ertjies, bone, lensies en soja) en eiers vervang. Verwerkte vleisprodukte soos polonies, Weense worsies en wors is ongesond, eet eerder bone, eiers, neute, grondboontjiebotter of lensies.
Eet ten minste vyf porsies vrugte en groente elke dag. Koop groente en vrugte wat in seisoen is en sluit soveel moontlik verskeidenheid in. Vrugte bevat suiker, daarom moet jy net een vrug op 'n slag eet om 'n skielike styging in jou bloedsuikervlak te vermy. Moenie meer as 125 ml vrugtesap per dag drink nie.
Poog om minstens twee koppies melk, maaskaas of joghurt per dag te eet of te drink. Dit word aanbeveel dat jy laevetprodukte gebruik, aangesien dit dieselfde hoeveelheid proteïen en kalsium bevat, maar minder vet as volroomprodukte het.
Volg die korrekte gaarmaakmetodes: kook, stoom, bak of rooster in die oond en braai oor kole. Dit beperk die hoeveelheid vet (bv. margarien, olie, mayonnaise, room en kaas) wat tydens voorbereiding gebruik word.
Gebruik klein hoeveelhede sout in voedselvoorbereiding en vermy die gebruik van ekstra sout aan tafel. Gebruik eerder kruie, soutvrye speserye en geurmiddels in plaas van sout. Vermy verwerkte voedsel met 'n hoë soutinhoud.
Alkohol, soos bier en wyn, moet in matigheid (een tot twee glase per dag) en altyd met 'n ete geneem word.
Bestuur jou koolhidraat- en suikerinname deur koek, koeldrank, lekkers, koekies en suikerversoete nageregte en drankies (insluitende alkohol) te beperk of te vermy. Dit bevat baie energie, maar min voedingstowwe.
Die Suid-Afrikaanse voedselgebaseerde dieetriglyne en aanbevelings vir gesonde eetgewoontes en gewigsverlies: http://www.sun.ac.za/english/faculty/healthsciences/nicus/how-to-eat-correctly.
Inligting verskaf deur NICUS – Die inligting ontploffing in die wetenskap van voeding skep baie dikwels die indruk dat beskikbare inligting teenstrydig is. Gevolglik is dit nie meer maklik om tussen feite, verkeerde inligting en fiksie te onderskei nie. Die Voedingsinligtingsentrum van die Universiteit Stellenbosch (NICUS) is gestig om as 'n betroubare en onafhanklike bron van voedingsinligting op te tree.
Foto: Pixabay
